در این مدت درباره راه حل‌هایی که انجام آنها باعث افزایش سرعت و توان روتر و شبکه بی‌سیم می‌شود، صحبت کردیم، حال نوبت آن است به سراغ قابلیت‌های نرم‌افزاری روترها برویم تا با کار کردن با آنها آشنا شوید. در اینجا درباره QoS صحبت کردیم و گفتیم QoS مخفف عبارت Quality of Service و یکی از سرویس‌های نرم‌افزاری داخل روتر است که وظیفه دارد پهنای باند (Bandwidth) در داخل شبکه محلی به صورت درست توزیع شود. به صورت پیش‌فرض هر کاربر (مثلا هم‌اتاقی‌تان) یا هر برنامه‌ای (مثلا IDM) که داخل شبکه شما حضور دارد، می‌تواند بخش عمده‌ای از پهنای باند شبکه را به خود اختصاص دهد یا به زبانی ساده پهنای باند شبکه را بخورد. اما QoS این امکان را در اختیارتان می‌گذارد که با تعیین قوانینی، محدودیت‌هایی را برای هر برنامه یا کاربر در نظر بگیرید. QoS در تمام روترها وجود ندارد اما با ورود به بخش مدیریت روتر میتوانید متوجه شوید که این سرویس در روتر شما وجود دارد یا خیر. تصور کنید در یک اتاق خوابگاهی قرار دارید، شما و هم‌اتاقی‌تان هر دو از طریق یک مودم/روتر به اینترنت متصل هستید. دوست‌‌تان در حال دانلود یک فایل سنگین با IDM است و در آن صورت برنامه IDM سعی می‌کند از حداکثر پهنای باند موجود استفاده کند تا فایل سریع‌تر دانلود شود اما از آن طرف سرعت شما برای پرسه زدن در اینترنت به شدت افت می‌کند؛ QoS این مشکل را به راحتی حل می‌کند.
شروع به کار
قبل از هر چیزی باید بدانید QoS در همه روترها وجود ندارد یا به عبارت دیگر در همه فرمویرهای روترها وجود ندارد. فرم‌ویر در واقع همان نرم‌افزاری است که روی سخت‌افزار روتر قرار دارد و تمام قابلیت‌ها و مدیریت‌ها را در محیطی گرافیکی امکان‌پذیر می‌کند. وقتی وارد بخش مدیریت روتر می‌شوید در واقع در حال استفاده از فرم‌ویر آن روتر هستید.
در بیشتر روترها به دلیل نبودن برخی محدودیت‌ها مانند محدودیت حافظه می‌توان به جای فرم‌ویر اصلی کارخانه فرمویرهای رایگان و قدرتمندی مانند DD-WRT را نصب کرد تا بسیاری از قابلیت‌ها به امکانات روتر اضافه شود و مدیریت کامل‌تری روی روتر داشت؛ قابلیت‌هایی مانند QoS که ممکن است در فرم‌ویر اصلی روتر وجود نداشته باشد. همان‌طور که اشاره کردیم نصب فرم‌ویری مانند DD-WRT در همه روترها وجود ندارد؛ برای مثال این فرم‌ویر را به دلیل محدودیت حافظه نمی‌توانید روی روتر TP-Link TD-W8901g نصب کنید.
نحوه پیکربندی و استفاده QoS را با فرض اینکه این قابلیت در روتر شما وجود دارد، توضیح می‌دهیم. در ابتدا باید وارد صفحه مدیریت روتر شوید که در آدرس http://192.168.1.1 قابل دسترسی است. به بخشی به نام QoS بروید. در آنجا ممکن است این تنظیمات را ببینید که به شرح زیر هستند:
WAN، LAN یا هر دو: اصولا استفاده از QoS و مدیریت بر پهنای باند روی رایانهها و عناصر خارجی شبکه اعمال می‌شود. این عناصر نیز اغلب از طریق بی‌سیم به شبکه متصل هستند (WAN) اما در برخی مواقع نیاز است QoS را روی شبکه‌های سیمی (LAN) یا حتی در هر دو حالت اعمال کنیم. این گزینه تعیین‌کننده حالت فعال بودن QoS برای نوع ارتباط است. مثلا اگر در QoS قانونی برای رایانهها تعیین کرده باشید و حالت آن فقط روی WAN باشد، در صورتی که رایانه‌ای از طریق کابل متصل شود، قانون تعیین‌شده روی آن اعمال نخواهد شد.
Packet Scheduler: این گزینه بین حالت‌های HTB و HFSC قابل تغییر است. حالت پیش‌فرض آن HTB بوده و تا زمانی که مطمئن نیستید دقیقا چه عملی را انجام می‌دهید آن را به HFSC تغییر ندهید.
Uplink و Downlink: در این قسمت میتوانید میزان بیشترین پهنای باندی را که می‌توان استفاده کرد تعریف کنید. اگر مایل هستید این مقادیر بیشینه نباشد به مقادیر کمتر تغییرشان دهید. پیشنهاد می‌شود برای Uplink عددی بین ۸۰ تا ۹۵ درصد و برای Downlink عددی بین ۸۰ تا ۱۰۰ درصد تعریف کنید.
این موارد تنظیمات سراسری بودند. QoS به شما اجازه می‌دهد بر اساس سه دسته‌بندی مختلف قوانین خود را اعمال کنید. برای مثال تعریف کنید فلان قانون روی دستگاهی با آدرس آی‌پی ۱۹۲.۱۶۸.۱.۹ اعمال شود. این سه شاخه شامل Services، Netmask و MAC است. شرح این سه شاخه را میتوانید در اینجا بخوانید:
Services: این حالت به شما اجازه می‌دهد که پهنای باند را بر اساس هر برنامه (Application) تعیین کنید. این برنامه از پروتکل SMTP گرفته تا XBOX Live و BitToorrent را شامل می‌شود. اگر در لیست این بخش برنامه مورد نظر شما وجود نداشت، به راحتی میتوانید آن را اضافه کنید و قوانین مورد نظر را روی آن برنامه تعریف کنید.
Netmask: با این حالت میتوانید قوانین را برای بازه‌های آی‌پی تعیین کنید. مثلا اگر در شبکه خود سه رایانه با آی‌پی‌های ۱۹۲.۱۶۸.۱.۱۰ ، ۱۹۲.۱۶۸.۱.۱۱ و ۱۹۲.۱۶۸.۱.۱۲ دارید، میتوانید از این حالت برای تعریف قوانین استفاده کنید. این حالت بیشتر در مواقعی کاربرد دارد که رایانه‌های اشخاص مختلف به شبکه شما متصل می‌شوند و می‌خواهید مطمئن باشید که پهنای باند شما همیشه بالاتر از آنها قرار می‌گیرد. مثلا شما یک کافی‌شاپ دارید و در آن سرویس اینترنت Wi-Fi رایگان نیز ارائه می‌کنید. بنابراین هر کسی با لپ‌تاپ، گوشی، تبلت و… می‌تواند به شبکه شما متصل شده و از اینترنت استفاده کند. برای اینکه از استفاده بیش از حد پهنای باند توسط مشتری‌ها جلوگیری کنید، میتوانید از این حالت استفاده کنید.
MAC: با این حالت میتوانید قوانین را بر اساس آدرس‌های MAC تعیین کنید. MAC یک آدرس منحصربه‌فرد برای هر دستگاه است. این یک نمونه آدرس مک است:
۷A-79-05-3D-EC-56
آدرس مک شبیه آدرس آی‌پی عمل می‌کند ولی آدرس منحصربه‌فردی است که به صورت سخت‌افزاری برای آداپتور شبکه هر رایانه تعریف می‌شود و به صورت نرم‌افزاری قابل تغییر است. منظور از آداپتور شبکه همان کارت شبکه بی‌سیم، کابلی و… است. اگر قصد دارید محدودیت‌های پهنای باند را بر اساس آدرس MAC اعمال کنید باید آدرس دستگاه مورد نظر را داشته باشید.
پس از اینکه تمام دستگاه‌ها، برنامه‌ها و تنظیمات مربوط را به لیست اضافه کردید، باید آن را ذخیره کرده و برای اعمال آنها روتر را مجددا راه‌اندازی کنید (Reboot).
